ویژگی های انسان غیر معتدل
ویژگی‌های انسان غیرمعتدل
در کلام نورانی حضرت علی(ع) ویژگی‌های افراد غیر معتدل ذکر شده‌است. شماری از این خصوصیات عبارت است از:
1. نادانی
نادانی زمینه‌ساز خروج از حالت میانه‌روی است. امام علی(ع) می‌فرماید:
ل تَرَی الْجاهِل‌َ اءلّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً؛ جاهل همواره افراط‌گر یا تفریط کننده است.
آن حضرت نقش نادانی را در برون شدن از جادة میانه‌روی چنان برجسته‌می‌دید که گاه نفس خروج از این مسیر را نادانی می‌خواند:
لا جَهْل‌َ کَالتَّبْذیر؛ هیچ نادانی مانند تبذیر نیست.
و در مقابل، حرکت در جاده اعتدال را عین عقل می‌داند:
الْعَقْل‌ُ أَنَّک‌َ تَقْصِدُ فَل تُسْرِف‌ُ؛ عقل آن است که تو میانه‌روی کرده اسراف‌ننمایی.
و نشانة کیاست و زیرکی و هوش را در اکتفی به حدّ متعارف و کاستن اززیاده‌خواهی دانسته می‌فرماید:
برای انسان همین زیرکی کافی است که در حاجات و مطالبات خویش‌میانه‌رو باشد.
2. فساد
فسادگری نیز از ویژگی‌های نامتعادلان است. قرآن کریم می‌فرماید:
وَل تُطیعُوا أمْرَ الْمُسْرِفین‌َ ألَّذین‌َ یُفْسِدُون‌َ فِی الْأرْض‌ِ وَ ل یُصْلِحُون‌َ؛ فرمان‌مسرفان را پیروی نکنید؛ کسانی که در زمین فساد کرده و اصلاح‌نمی‌کنند.
انسان غیر معتدل با از دست دادن فرصت‌ها و امکانات یا نابود ساختن‌بی‌رویة نعمت‌ها سبب فساد در زمین می‌شود و خود و دیگران را به رنج‌می‌افکند.
امّا چنانچه در فصل اوّل گذشت، از آنجا که اعتدال یکی از نشانه‌های ایمان‌و تقوی بوده و از طرفی هم مؤمن بنابر فرموده حضرت علی(ع) کسی است که:« [در زمین]فساد به راه نمی‌اندازد»، می‌توانیم به این نتیجه برسیم که امکان نداردانسان متعادل در زمین فساد به راه انداخته و ملقب به لقب«مفسد فی‌الارض» گردد.
3. پُرخوری
غذاهای گوناگون برای انسان آفریده شده‌است و باید بی‌هیچ افراط وتفریط مورد بهره برداری قرار گیرد. امام علی(ع) مصرف فراوان را خروج ازجادة میانه‌روی و نشانه انسان غیر معتدل دانسته می‌فرماید:
قِلَّة‌ُ الْأکْل‌ِ مِن‌َ الْعِفاف‌ِ، وَ کَثْرَتُه‌ُ مِن‌َ الْاءسْراف‌ِ؛ کم خوردن از نشانه‌های‌عفاف، و بسیار خوردن از نشانه‌های اسراف است.
4. مراعات نکردن جایگاه خویش
انسان‌ها، از نظر میزان درآمد، اصالت و شرافت خانوادگی، میزان‌تحصیلات و ... ، در طبقات گوناگون زندگی به سر می‌برند. هر کس باید درزندگی‌اش بیندیشد و با توجه به موقعیت اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی‌خویش زندگی کند. انسان غیر معتدل بدین حقیقت عنایت نمی‌ورزد و بدان‌سبب که پای از گلیم خویش فراتر می‌نهد، سرانجام در ورطة سقوط‌فرومی‌افتد. امام علی(ع) می‌فرماید:
لِلْمُسْرِف‌ِ ثلث‌ُ عَلمات‌ٍ: یَأْکُل‌ُ ما لَیْس‌َ لَه‌ُ، وَ یَشْتَری ما لیس لَه‌ُ، وَ یَلْبَس‌ُ مالَیْس‌َ لَه‌ُ؛ انسان مسرف سه نشانه دارد: چیزی می‌خورد که مطابق‌شأنش نیست؛ چیزی می‌خرد که با شأن او مطابقت ندارد؛ و چیزی‌می‌پوشد که مطابق شأنش شمرده نمی‌شود.
عدم توجه به هویت‌های اجتماعی ـ اعم از هویت‌های شغلی و انتصابی ـ ونیز عدم مراعات شئونات، نه تنها به عنوان شاخصه‌های انسان غیر معتدل ومسرف به حساب می‌آید، بلکه می‌تواند منشایی از منشاءهای مختلف خودباختگی باشد. انسان خود باور کسی است که هویت اجتماعی خویش را نه تنهاباور کرده است بلکه در مرحله عمل هم به مقتضای آن عمل می‌نماید. و درمقابل انسان خود باخته، به خاطر باور نکردن هویت خویش کار خلاف شأن‌خود را مرتکب می‌شود.
5. ظلم به‌خود
یکی دیگر از شاخص‌های افراد غیر متعادل این است که به خویشتن ظلم‌نموده و ازمواهبی که خداوند در اختیارشان قرار داده است بهره‌ای نمی‌برند.حضرت در این خصوص می‌فرمایند:
أَفْقَرُ النّاس‌ِ مَن‌ْ قَتَّرَ عَلی نَفْسِه‌ِ مَع‌َ الْغِنی وَ السَّعَة‌ِ وَ خَلَّفَه‌ُ لِغَیْرِه؛ فقیرترین‌مردم کسی است که در عین حال که بی‌نیاز و سالم است بر خود سخت‌می‌گیرد و مالش را برای دیگران بجا می‌گذارد.
حضرت در حدیث دیگری می‌فرمایند:
علیک بالقصد فی الامور فمن عدل عن القصد جار و من أَخَذَ به عدل؛ برتو است میانه‌روی در تمام مسائل، پس هر کس از آن عدول کند ظلم‌نموده است و هر کس به آن ملتزم شود به عدالت رفتار نموده است.